Sayburç, Doğu Torosların güney eteklerinde, dağlık topografyanın geniş düzlüklere kavuştuğu eşik bölgesinde, Harran Ovası’nı çevreleyen platonun üzerinde yer almaktadır. Fırat Nehri’nin 60 km kadar doğusunda bulunan yerleşme, Şanlıurfa kent merkezinin 20 km kadar güneybatısındadır.Sayburç, Şanlıurfa platosundaki diğer çağdaşları gibi Eosen kökenli kireçtaşı tepelerin üstünde yer almaktadır. Neolitik yerleşme biri kuzeyde görece yüksek diğeri güneyde alçak iki tepe üzerinde gelişmiştir. Batıda diğerlerinden ayrı üçüncü bir tepe daha söz konusudur; Neolitik kalıntıların bulunmadığı bu tepede Roma Döneminde açılan taş ocakları, mağaralar ve sarnıçlar bulunmaktadır. Esas Roma yerleşmesi ise kuzeydeki Neolitik dolgunun üzerinde gelişmiştir. Roma ile ilişkili unsurlara yerleşmenin kuzeydoğusundaki tepenin üzerinde de rastlanmaktadır.
Sayburç 2020 yılında, burada bulunan Roma kalıntıları nedeniyle II. Derece Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmiştir. Buradaki Neolitik kalıntılar, 2021 yılı Mayıs ayında Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi ile proje üyelerinin köye yaptığı bir ziyaret sırasında, bahçe duvarlarında kullanılan dikilitaşların fark edilmesi üzerine ayrıntılı tespit çalışmalarında saptanmıştır. Bu keşifle başlayan arkeolojik araştırmalar, 2021 yılından bu yana Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi içinde, Şanlıurfa Arkeoloji Müzesi ve İstanbul Üniversitesi Tarihöncesi Arkeolojisi Anabilim Dalı ortak projesi olarak sürdürülmektedir. Güney yerleşim doğrudan bir ana kaya yükseltisinin üzerine kurulmuştur. Açılan alanın tümünde birbirine eklenerek inşa edilen ve aynı tabakaya ait olduğu düşünülen bitişik düzenli yapılar tespit edilmiştir. Duvarlar tümüyle taşla örülmüş, payanda ve niş gibi unsurlar sıklıkla kullanılmıştır. Yapılardan bazılarına, kimi insan biçiminde şekillendirilmiş T biçimli dikilitaşlar yerleştirilmiştir. Buradaki yapıların tabanı da ana kayaya oyularak yapılmış ve duvar önlerinde sekiler bırakılmıştır.
İki insan, iki leopar ve bir boğa figürü yan yana sıralı, uzun bir sahne oluşturacak şekilde betimlenmiştir. Figürlerin yönleri iki ana kareye işaret etmektedir. İlk bakışta dikkati çeken sağdakidir; burada ortada duran bir erkeğin iki yanında ona yönelen birer leopar vardır. Erkek figürü diğerlerinden farklı olarak yüksek kabarma tekniğinde yapılmıştır ve leoparlardan herhangi birine değil karşıya, mekânın içine bakmaktadır. Oturur pozisyonda betimlenen figür sağ eliyle fallusunu tutmaktadır. İki yanında ona yönelen leoparlar ise atak halde, ön ayaklar hafifçe yükselmiş, ağızları açık, dişleri görünür betimlenmişlerdir. Soldaki betim grubu ise bu sahneye arkası dönük bir insan ve onunla karşılıklı duran bir boğa figürüdür. İnsan hafifçe çömelir pozisyonda ve hareket halinde betimlenmiştir. Kollarını dirsekten kırarak yukarı doğru kaldırmıştır. Açık duran sol elinde altı parmak sayılmaktayken, sağ elinde belki bir sapan, baş aşağı duran bir yılan ya da bir çıngırak tutmaktadır. Hemen karşında ona yönelen boğa da leoparlar gibi atak pozisyonda betimlenmiştir ve ön ayakları hafifçe kalkıktır. Tehlikeli boynuzları ise tam görünecek şekilde üstten betimlenmiştir. Sayburç kabartmalarının ana özelliklerinden biri hareketin figürler kadar ön planda olmasıdır. Bu ister insan ister hayvan olsun “karakterler” kadar “olayların” da öne çıktığını düşündürmektedir.
Avcı toplayıcı konar göçer bir döngüden yerleşikliğe geçiş, insan yaşamında büyük kırılmalara sahne olan uzun bir süreçtir. Bu dönemde geçim stratejileri ve teknolojilerdeki gelişmelere paralel olarak çok önemli sosyal dönüşümler yaşanmıştır. Yerleşik yaşama geçişteki bu uyum sürecinde insanların bir araya geldiği ve çeşitli ritüellerin gerçekleştirildiği özel yapıların rolü büyüktür. Özel bir yapı içinde yer alan Sayburç Kabartmaları da onları resmeden topluluğun hafızasında, tekrar edilen, belki gelecek kuşaklara aktarılmak istenen hikayelerin, kozmosun bir parçası, olabilir dönemin varoluş ideolojisinin yansıması da olacak durumda. Tarihi araştırmak ve yerinde görmek incelemek için vazgeçilmez bir yer. Ulaşımı Şanlıurfa kent merkezinin 20 km kadar bir mesafede yer almaktadır.
