Anayasa’nın 6. Maddesi’nde belirtilen ”Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” hükmünün özünü oluşturan ”Hakimiyet Milletindir” yazılı levha, 98 yıl önce 30 Kasım 1925’te Büyük Millet Meclisi kürsüsünün arkasına asıldı. Tekke ve türbelerin kapatılmasını öngören yasal düzenleme de aynı gün yapıldı.
”Hakimiyet Milletindir” yazılı levhanın asıldığı ikinci Meclis binası, 1923 yılında mimar Vedat Tek (1873-1942) tarafından Cumhuriyet Halk Fırkası Mahfeli olarak tasarlanarak inşa edildi. Bu bina, birtakım değişikliklerden sonra II. TBMM binası olarak 18 Ekim 1924 tarihinde hizmete açıldı. 29 Ekim 1924’te Cumhuriyetin yıl dönümü kutlanan ikinci binada 31 Ekim 1924’de ilk oturum yapıldı.
II. TBMM binası, işlevini 27 Mayıs 1960 tarihine kadar 36 yıl boyunca sürdürdü. Bugünkü TBMM binası 6 Ocak 1961’de hizmete girdikten sonra ise Merkezi Antlaşma Örgütü’ne (CENTO) ayrıldı. 1961-1979 yıllarında CENTO Genel Merkezi olarak kullanılan bina, Ekim 1981’de Cumhuriyet Müzesi olarak ziyarete açıldı.
”Milli egemenlik”
22 Haziran 1919 tarihinde yayımlanan Amasya Tamimi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihlerinde toplanan Erzurum Kongresi ile 4-11 Eylül 1919 arasında yapılan Sivas Kongresi’nde milli egemenliğe doğru adımlar atıldı.
Millet Meclisinin 23 Nisan 1920’de açılmasıyla ”egemenlik” milletin eline geçti. 20 Ocak 1921’de kabul edilen ”Teşkilatı Esasiye Kanunu”nun ilk maddesini, ”Hakimiyet bila kaydü şart milletindir. (…)” oluşturdu. 1924 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu’nda ise ”egemenlik” esası, Üçüncü Madde’de, ”Hakimiyet bilakaydüşart Milletindir” olarak belirtildi. Bu kanunun Türkçeleştirilmesini sağlayan 10 Ocak 1945 tarihli 4695 kanun sayılı Anayasa’da Üçüncü Madde’de yer alan hükümle ”Hakimiyet bilakaydüşart Milletindir” ibaresi, ”Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir”e dönüşümünü tamamladı.
1961 Anayasası’nda bu kavram, düzenlemenin ”Egemenlik” başlığı altındaki 4. Maddesinde ”Egemenlik kayıtsız şartsız Türk Milletinindir”; 1982 Anayasası’nda ise ”Egemenlik” başlıklı 6. Maddesinde ”Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir” şeklinde yer aldı.
Gün gün tarihte haftanın belli başlı önemli olayları şöyle:
26 Kasım
1548- Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu, Halep’e girdi.
1812- Napolyon Bonapart komutasındaki Fransız ordusu, büyük kayba uğrayarak Rusya topraklarını terk etmek zorunda kaldı.
1926- Türkiye’nin ilk şeker fabrikası, Alpullu’da faaliyete geçti.
1934- Atatürk’ün önerisiyle İsmet Paşa’ya, ”İnönü” soyadı verildi.
1934- Lakap ve unvanlar kaldırıldı. Kanunla ”Ağa, hacı, hafız, hoca, molla, efendi, bey, beyefendi, paşa, hanım, hanımefendi, hazretleri” gibi lakap ve unvanlar kaldırılıyor; bütün yurttaşlar, kadın erkek, ”kanun karşısında ve resmi belgelerde yalnız adlarıyla anılır” deniliyordu.
1935- Afyon-Isparta demiryolu açıldı.
1936- Tiyatro sanatçısı Mari Felekyan (Toto Karaca’nın annesi) öldü.
1943- Tosya ve Ladik’te 7,2 büyüklüğündeki depremde 2.824 kişi öldü.
1947- Eski milli eğitim bakanlarından, köy enstitülerinin başlangıcı sayılan okulları kuran Saffet Arıkan öldü.
1954- Kapalıçarşı’daki yangında 1394 dükkan harap oldu. Çarşı yanındaki 3 han ve birkaç bina büyük hasar gördü.
1986- Eski dışişleri bakanlarından Prof. Dr. Gündüz Ökçün öldü.
1993- Almanya, PKK’yı terör örgütü ilan ederek, bütün yan kuruluşlarıyla birlikte kapattı.
1996- Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Tansu Çiller, Susurluk kazasından söz ederken, ”Devlet uğruna kurşun atan da yiyen de şereflidir.” dedi.
2020- Borsa İstanbul’un yüzde 10 hissesi Katar devleti yatırım fonu QIA’ya satıldı.
27 Kasım
1526- Kanuni Sultan Süleyman, Avusturya seferine çıktı.
1780- Divan Edebiyatının kadın şairi Fitnat Hanım İstanbul’da öldü.
1895- Fransız romancı Alexandre Dumas 71 yaşında öldü.
1919- Bulgaristan, Müttefikler ile barış anlaşması imzaladı.
1942- Alman orduları, Toulon Limanı’na girerken; buradaki Fransız donanması kendini yok etti.
1947- İstanbul İnönü Stadyumu açıldı.
1950- Kore’de Kunuri Savaşı başladı.
1970- İstanbul Kültür Sarayı (şimdi AKM) yandı.
1976- CHP, Sosyalist Enternasyonal’e üye olacağını açıkladı.
1994- Bestekar, edebiyatçı, gazeteci, yazar ve 1983-1987’de Halkçı Parti’den milletvekili olan Rüştü Şardağ öldü.
1995- Türk müziği sanatçısı Abdullah Yüce kalp krizi sonucu öldü.
1995- TRT Genel Müdürü Tayfun Akgüner, RTÜK tarafından görevden alındı.
2020- İran’ın nükleer programının mimarı Muhsin Fahrizade öldürüldü.
28 Kasım
1912- Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.
1920- Mehmet Akif (Ersoy) ve Eşref Edip ”Sebilü’r-Reşad” dergisini Kastamonu’da çıkarmaya başladı.
1924- Futbolda ilk Fenerbahçe-Beşiktaş maçında Fenerbahçe, rakibini 2-0 yendi.
1928- İlk kadın Avukat Beyhan Hanım İstanbul 1. Ticaret Mahkemesi’nde bir kadın sanığı savundu.
1934- Hakimiyeti Milliye gazetesi ”Ulus” adıyla çıkmaya başladı.
1935- Bursa’da Merinos Fabrikası ile Gemlik’te Suni İpek Fabrikası’nın temeli atıldı.
1936- Ereğli Kömür Şirketi’nin hükümetçe satın alınmasına dair Ankara’da sözleşme imzalandı.
1938- ATATÜRK’ÜN VASİYETNAMESİ AÇILDI. Atatürk, vasiyetinde; parasının nemasından yakınlarına, manevi evlatlarına aylık, İnönü’nün çocuklarına yükseköğrenim ödeneği bağlanması koşuluyla parasını ve Çankaya’daki mülkünü CHP’ye bıraktı. Nemadan kalacak miktarın her yıl Türk Dil ve Tarih kurumlarınca paylaşılmasını istedi.
1940- II. Dünya Savaşı ortamında 500 kilogramdan fazla tahıl stoklarına Ticaret Bakanlığınca el konulması kararlaştırıldı.
1943- Churchill, Stalin ve Roosevelt, Tahran’da bir araya geldi.
1951- Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kabul edildi. Kanun, 1 Ocak 1952’de yürürlüğe girdi.
1961- Fenerbahçe’nin milli futbolcusu Can Bartu, İtalya’nın Fiorentina, ancak Bartu’nun askerliği nedeniyle bu transfer gerçekleşememişti.
1967- NATO Genel Sekreteri Brosio Ankara’da Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil ile görüştü ve Atina’ya geçti. Türk jetleri Kıbrıs üzerinde uyarı uçuşları yaptı.
1979- Vatikan Devlet Başkanı Papa II. Jean Paul resmi ziyaret için Türkiye’ye geldi.
2002- Garip şiir akımının yaşayan son temsilcisi Melih Cevdet Anday 87 yaşında vefat etti.
2005- Türk okurlarının ”Ters Akıyordu Volga” adlı kitabıyla beğenisini kazanan yazar Hatice Alptekin öldü.
2006- Papa 16. Benediktus, resmi ziyaret için Ankara’ya geldi.
2008- Cep telefonu kullanıcılarına yeni iletişim olanakları sağlayacak üçüncü nesil mobil iletişim sistemleri (3G) ihalesi Ankara’da yapıldı.
2015- Diyarbakır Barosu Başkanı Tahir Elçi, basın açıklaması sırasında yakın bölgedeki çatışmadan başına bir kurşunla öldürüldü.
29 Kasım
1846- Türk müziği bestecisi Hammammizade İsmail Dede Efendi öldü.
1932- Jön Türk hareketinin önderlerinden düşünür Abdullah Cevdet öldü.
1935- İstanbul’da Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası açıldı.
1936- Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Devrim Tarihi dersleri başladı.
1937- Hatay’da bağımsız rejim yürürlüğe girdi.
1958- Besteci Necip Celal Antel İstanbul’da öldü.
1967- Yunanistan, Türkiye’nin koşullarını kabul edince bunalım giderildi.
1978- ”Halkın Tapınağı” adlı tarikata üye 913 kişi Guyana ormanlarındaki merkezlerinde zehir içerek topluca intihar etti.
1982- Aktör Cary Grant öldü.
2015- Gazeteci Hasan Pulur 84 yaşında yaşamını yitirdi.
2016- Adana-Aladağ’da bir kız öğrenci yurdundaki yangında 11 öğrenci ve bir görevli öldü, 22 kişi yarlandı.
30 Kasım
1900- Yazar Oscar Wilde Paris’te bir otel odasında, duvar kağıdına ”Birimiz gitmeli” diye yazarak intihar etti.
1909- Osmanlı tarihiyle ilgili bilimsel çalışmalar yapmak amacıyla Tarihi Osmani Encümeni kuruldu.
1919- Fransa’daki seçimlerde kadınlara ilk kez oy hakkı tanındı.
1925- Tekke ve zaviyelerin kapatılmasına ilişkin kanun kabul edildi.
1925- Salahiyetsiz sarık ve ruhani kıyafet taşıyanların cezalandırılmasına ilişkin kanun çıktı.
1925- TBMM kürsüsünün arkasındaki duvara ”Hakimiyet Milletindir” yazılı levha asıldı.
1929- Gazi Mustafa Kemal, Alman tarihçi Emil Ludwig’i Çankaya’da kabul etti.
1930- Paris’teki bir film şirketinin düzenlediği uluslararası ses yarışmasının Türkiye bölümü, Cumhuriyet gazetesince yapıldı. Hudadat Şakir Hanım ”Türkiye Ses Kraliçesi” seçildi.
1952- ABD ilk hidrojen bombasını Eniwetok Adası’nda patlattı.
1971- İdamla yargılanan Mahir Çayan ve arkadaşları, İstanbul Askeri Cezaevinden tünel kazarak kaçtı.
1973- Anadolu, Çukurova ve Dicle üniversiteleri kuruldu.
1990- Zonguldak’ta 43 bin maden işçisi greve başladı.
1997- Genel Nüfus Tespiti ve Seçmen Yazımı yapıldı. Türkiye’nin nüfusu 62 milyon 865 bin 574 olarak belirlendi.
2007- İstanbul-Isparta seferini yapan Atlasjet’e ait uçak, Isparta’nın Keçiborlu ilçesi yakınlarında düştü. Kazada, 7’si mürettebat 57 kişi öldü.
2009- Gazeteci Abdülkadir Yücelman vefat etti.
2009- Türk Patent Enstitüsü, rakıya ”milli içki” tescili verdi.
2016- Tiyatro sanatçısı Erdal Tosun, trafik kazasında öldü.
1 Aralık
1402- Timur, 57 yıldır Rodos şövalyelerinin hüküm sürdüğü İzmir’i kuşattı.
1906- Dünyanın ilk sinema salonu Paris’te açıldı.
1928- Yeni Türk harflerinin kullanımı yürürlüğe girdi. Gazeteler, mecmualar, levha, tabela ve ilanlar yeni harflerle basılmaya başladı.
1928- II. İktisat Şurası toplandı.
1928- Vakit gazetesinin 30 Kasımda başlattığı ”Mutlu Çiftler Müsabakası” ilgiyle karşılandı.
1928- Osmanlı borçlarının tasfiyesine ilişkin anlaşma TBMM’de onaylandı.
1940- II. Dünya Savaşı dolayısıyla Türkiye’de geceleri karartma uygulaması başladı.
1943- Roosevelt, Churchill ve Stalin’in katıldığı Tahran Konferansı sona erdi.
1950- Türk askerleri, Kore’de Kunuri Zaferi’ni kazandı.
1954- Gazeteci Hüseyin Cahit Yalçın cezaevine konuldu.
1964- Türkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluğu arasında ortaklık kurulmasını öngören, 12 Eylül 1963’te imzalanan Ankara Antlaşması yürürlüğe girdi.
1965- Ereğli’de grizu patlamasında dokuz işçi öldü.
1968- Şarkıcı, oyuncu Dario Moreno 47 yaşında İstanbul’da öldü.
1980- Turgut Özal Başbakanlık Müsteşarlığına atandı.
1980- Sanat dergisi ”Gösteri” yayımlanmaya başladı.
1986- Yazar Demir Özlü, hakkında açılan davaya katılmaması gerekçesiyle vatandaşlıktan çıkarıldı.
1989- Doğu Almanya Parlamentosu, Komünist Partiyi iptal etti.
1994- Tango şarkıcısı Şecaattin Tanyerli öldü.
2009- Yazar Cahide Birgül, vefat etti.
2017- ABD’de yargılanan İran asıllı Rıza Zarrab’ın Türkiye’deki malvarlığına el konuldu.
2 Aralık
1804- Napolyon Bonapart, Paris’te Papa’nın elinden taç giyerek Fransa İmparatoru oldu.
1873- Türkiye’nin ilk borsası sayılan ”Dersaadet Tahvilat Borsası” açıldı.
1888- Vatan şairi Namık Kemal 48 yaşında Sakız Adası’nda öldü.
1901- King Camp Gillette tarafından jiletin patenti alındı.
1909- Leo Baekland ilk yapay plastik ”Bakalit”in patentini aldı.
1909- Fransız Baron Cathers, Osmanlı’daki ilk uçak gösterisini yaptı. Uçak, Şişli Hürriyeti Ebediye tepesinden Bulgar Hastanesine indi.
1914- Avusturya, Belgrad’ı işgal etti.
1918- Ermenistan, Osmanlı devletinden bağımsızlığını ilan etti.
1920- Gümrü Antlaşması ile Kars Ermenistan’dan alındı.
1928- Celal Sahir (Erozan) Bey’in hazırladığı İmla Lügati yayımlandı. Celal Sahir Bey, 1932’de Türk Dil Kurumu kurucuları arasında yer aldı.
1961- Küba lideri Fidel Castro, kendisini Küba’yı komünizme taşıyacak bir Marksist Leninist olarak deklare etti.
1963- Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon’da açıldı.
1963- Türkiye’nin ilk koalisyon hükümetinin başkanı İsmet İnönü 24 yıl sonra ilk kez üstlendiği başbakanlık görevinden istifa etti.
1982- Dr. Robert K. Jarvik tarafından geliştirilen ilk yapay kalp, Barney Clark adlı hastaya takıldı.
1988- Benazir Butto, Pakistan Başbakanı olarak yemin etti.
1993- Eğitimci Fikret Madaralı öldü.
1993- Kolombiyalı uyuşturucu imparatoru Pablo Escobar, Meddelin’de güvenlik güçlerince öldürüldü.
1995- Sendikacı, yazar, siyaset adamı Kemal Sülker öldü.
2003- Yargıtay 11. Ceza Dairesi kayıp trilyon davasında kapatılan RP’nin Genel Başkanı Necmettin Erbakan’a ”özel belgede sahtecilik” suçundan verilen 2 yıl 4 ay hapis cezasını onadı.
2003- Türkiye’nin gazete ve dergi dağıtımında ilk isimlerinden Fazıl Ünverdi 87 yaşında İstanbul’da öldü.
2010- Kentlere en az zararı vererek, insanları öldürmek üzere taktik nükleer silah olarak tasarlanan nötron bombasını icat eden Samuel T. Cohen 89 yaşında öldü.
News
